Vandaag de kortste dag van het jaar: voor de oude Germanen al de ideale dag om de kerstboom neer te zetten

Vandaag is het de kortste dag (en daarmee ook de langste nacht) van het jaar, ook wel bekend als de midwinternacht, het begin van de astronomische winter. Het is het moment waarop de zon loodrecht op de Steenbokskeerkring staat, waardoor we vandaag het minste licht ontvangen. Boven de noordpoolcirkel komt de zon de hele dag niet op. Bij ons duurt deze dag slechts 7 uur, 56 minuten en 18 seconden. Net genoeg om op te staan, te eten, kerstboodschappen te doen en, al eeuwenlang een vaste traditie, de kerstboom neer te zetten.

(tekst: Wim Meijer)

Toegegeven, waarschijnlijk hebben de meeste mensen de kerstboom al neergezet. Maar kijken we naar de echte oorsprong, dan is dit (21 december) toch de dag waarop de piek, de ballen, de slingers, de engeltjes en de lichtjes van zolder worden gehaald om de net gescoorde naaldboom op te sieren en daarmee de toon voor de kerstdagen te zetten.

Kerstbomen neerzetten tijdens midwinternacht traditie bij de Germanen

Die oorsprong ligt al in een ver verleden, bij de Germanen om precies te zijn. Die zetten tijdens de midwinternacht, de kortste dag van het jaar, een groene boom neer. Vaak in het midden van het dorp. Deze werd dan versierd met appeltjes en andere attributen, die het begin van een nieuw seizoen aanduidden. De versierde boom kondigde volgens hen de nieuwe lente aan, een tijd van bloei.

Maar niet alleen de Germanen, ook de Romeinen versierden hun huis met groene takken en verlichting. Daarbij werd vooral gebruik gemaakt van dennenbomen, omdat deze groen bleven, terwijl andere bomen hun bladeren verloren.

Appeltjes worden kerstballen

Het duurde tot de late Middeleeuwen totdat de traditie van kerstbomen ook door Christenen werd overgenomen tijdens christelijke winterfeesten. Dit gebeurde in Oost-Europa, de Duitse gebieden en in Scandinavië. En in de zestiende en zeventiende eeuw begonnen de rijkere Duitsers ook een boom in huis te plaatsen. Ze hingen hierbij appeltjes in de boom, een verwijzing naar de zogenoemde “Adam en Eva’s dag” op 24 december. Die appeltjes zouden de voorlopers zijn van de huidige kerstballen. Later werd het gebruik van kerstbomen versierd met appels overgenomen door de Britse adel en tijdens de negentiende eeuw verspreidde het gebruik van de kerstbomen zich over de rest van Europa.

En na Europa volgde uiteraard ook Amerika. Omstreeks 1800 zorgden Duitse emigranten ervoor dat de traditie van de kerstboom de oceaan overstak en ook in de Verenigde Staten ingang vond waar de kerstboom al snel een ‘commercieel dingetje’ werd, steeds groter en steeds uitbundiger versierd. En in 1853 zorgde de toenmalige president Franklin Pierce ervoor dat er voor het eerst een kerstboom in het Witte Huis kwam te staan.

Amerikaanse president: van kerstboomverbod tot eigen kerstboomkwekerij

Overigens was niet iedere Amerikaanse president even enthousiast over de kerstboom. President Theodore Roosevelt, alias ‘Teddy‘, probeerde zelfs om in 1901 de kerstboom te verbieden. Het was namelijk de gewoonte om de bomen uit de bossen te halen en volgens Roosevelt was dit desastreus voor de bomenvoorraad. Het waren zijn twee zoons en natuurbeschermer Gifford Pinchot die hem op andere gedachten brachten.

Een president die letterlijk wél brood zag in de kerstboom was Theodore’s naamgenoot Franklin D. Roosevelt.  Hij begon in 1930 een eigen kerstboomboerderij op zijn landgoed in Hyde Park, New York. Hier werden kerstbomen geplant voor commerciële doeleinden.

Rooms-Katholieke Kerk in verweer tegen ‘heidense boom’

De meeste weerstand tegen de kerstboom kwam overigens van het Vaticaan. Opeenvolgende pausen verzetten zich lange tijd tegen het opzetten van kerstbomen. Deze bomen hadden volgens het Vaticaan een heidense oorsprong en weinig van doen met het christelijke kerstfeest. Vooral in de negentiende eeuw waarschuwde de Rooms-Katholieke Kerk regelmatig tegen de heidense gebruiken rond kerst. Het duurde uiteindelijk tot 1982 (nog maar 42 jaar geleden) voordat kerstbomen het Vaticaan in Rome zouden sieren. Wat dat betreft is er wel iets veranderd in Rome, want nu pronkt het Vaticaan ermee als de kerstboom weer wordt plaatst op het Sint Pietersplein. 

85 miljoen kerstbomen

Inmiddels kunnen we gerust stellen dat er geen plekje meer op deze aardbol te bedenken is waar men vandaag niet druk in de weer is met het plaatsen en opsieren van een heleboel kerstbomen (ervan uitgaande dat we handelen volgens de Germaanse traditie) Alleen in Nederland worden er al ieder jaar tussen de 2,5 en 2,7 miljoen kerstbomen verkocht. Kijken we wereldwijd dat zouden dat er rond de 85 miljoen zijn! En dan tellen we de kunstkerstbomen nog niet eens mee.

Het mag duidelijk zijn dat, ongeacht wat de oorsprong is, heidens, Christelijk of ordinair commercieel, we het er wereldwijd over eens zijn dat Kerstmis ondenkbaar is zonder een kerstboom. Dat vonden de Germanen al vele eeuwen geleden, en dat vinden wij nu nog steeds.

Oh, denneboom…

Als afsluiting van dit verhaal over de midwinternacht en de kerstbomen nog een paar bijzondere weetjes:

·        De oudste kerstboom ter wereld is de ‘Old Tjikko’ is een fijnspar uit Zweden waarvan de ontdekkers stellen dat deze 9550 jaar oud is.

·        De hoogste levende kerstboom is maar liefst 161 meter hoog en is te vinden in Coeur d’Alene, Idaho in Amerika. Bovenop de kerstboom staat een ster van 3 meter lang.

·        De eerste bekende afbeelding van een kerstboom is te vinden op het sluitsteenbeeld van een privéwoning in Turckheim, Elzas (destijds onderdeel van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie, tegenwoordig onderdeel van Frankrijk), met het jaartal 1576.

·        De duurste kerstboom ter wereld vind je in Spanje in de gemeente Estepona aan de Costa del Sol. Het gaat om een drie meter hoge kerstboom die versierd is met diamanten en andere edelstenen van o.a. Cartier en Bulgari. De boom heeft een waarde van maar liefst 11 miljoen euro. De kerstboom is te vinden in het Kempinski Hotel Bahía. 

·        Ook een kerstboom in de ruimte: De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA gaf vorig jaar een foto vrij van een "kerstboom in de ruimte". Het gaat om de NGC 2264, ook wel bekend als de "de kerstboomcluster". Door een spel van sterren en een bijhorende nevel, ontstaat de illusie van een gigantische kerstboom in de kosmos. Om helemaal in de kerstsfeer te blijven, heeft de NASA er zelfs een  kleine video-animatie van gemaakt met flikkerende lichtjes.