De gemeente Alkmaar is, sinds 1 januari Schermer en Graft-de Rijp zijn ‘ingelijfd’, ineens meer dan 300 stolpboerderijen rijker.
Zelf telde Alkmaar met zijn stolpen in Oudorp en Koedijk al 55 van deze karakteristieke boerenhoeves zodat het totale aantal nu op bijna 360 komt. Dat laat de Boerderijenstichting Noord-Holland ‘Vrienden van de stolp’ weten op de website www.boerderijenstichting.nl weten.
Een stolp is een boerderijtype dat vooral in Noord-Holland voorkomt. Het is een vierkant gebouw met een piramidevormig dak waaronder vroeger zowel de boerenfamilie als hun vee, hooi, wagens en andere werktuigen een plek vonden. Veel stolpen doen vandaag de dag dienst als (zeer) luxe woning.
De aanwezigheid van bijna 360 stolpen geeft een extra accent aan de historisch gegroeide betekenis van Alkmaar als centrum- en marktplaats voor de wijde agrarische omgeving. Vanuit Alkmaar werd de drooglegging van de Schermer gefinancierd en Alkmaarse regenten bezaten er een buitenplaats met herenboerderij. Ook liet de stad in de zeventiende eeuw vier stadsboerderijen in de Schermer bouwen als pachthoeve voor agrariërs, aan de Zuidervaart in Zuidschermer getuigt de Klaverhoeve nog van deze verbintenis.
Singels
Het bijzondere van de stolpen in de Schermer is de aanwezigheid van de dubbele singels die nog altijd een tiental stolpen vooral aan Zuidervaart en Lange Molenweg de allure van een buitenplaats geeft. Het boerenerf en de ‘laaning’ is bij die stolpen rijk begroeid met vooral kastanjes en wilgen. In het voorjaar is het erf bespikkeld met duizenden sneeuwklokjes.
Bovendien bezit Zuidschermer ook nog een bijzondere stolpkerk uit de zeventiende eeuw.
De Rijp en Graft tellen een aantal vaarboerderijen midden in het dorp. Door de ligging aan de Eilandspolder met zijn vele sloten waren de boeren aangewezen op vervoer van vee en hooi per praam. Dat was ook in de Graftdijken het geval waar een flink aantal, net als in de Starnmeer, aan het Noord-Hollands Kanaal is gesitueerd.
Alkmaar heeft er fraaie exemplaren van boerenbouwkunst bij gekregen. Zoals ‘De 12 apostelen’, de oudste stolp van de Schermer (1641) met zijn kenmerkende Vlaamse gevel en het statige landgoed ‘Het Bosch’, ook uit de periode van de drooglegging. De herenboerderij Wittenburg, gebouwd door de Alkmaarse bierbrouwer Witte, die diende als gemeentehuis van de Schermer is nu opnieuw Alkmaars bezit.
Schermer biedt daarnaast een aantal bijzondere, historische langhuisstolpen en kapbergen in de veendorpen Grootschermer en Driehuizen. De droogmakerij ontkwam niet aan de magere periode van de achttiende-eeuwse veepest. Maar de boerenwelvaart van de late negentiende eeuw leverde een hele serie prachtstolpen op waarvan de mooie bouwdetails, hekken en poorten nog steeds de vroegere rijkdom etaleren.
“Het verkregen bezit van zoveel voorbeelden van de karakteristieke stolpboerderij legt op de gemeente Alkmaar een niet geringe verantwoordelijkheid”, aldus de boerderijenstichting. “Voor de agrarische bedrijvigheid is de stolp niet meer geschikt en vele stolpen zijn in gebruik als woonboerderij. Meer dan 90 procent van de stolpen in het gebied bezit geen beschermende status (Schermer bijvoorbeeld kende nog geen gemeentelijke monumenten).”
Behoud
“Hoewel de aandacht en betrokkenheid van de stolpbewoners voor het behoud van dit waardevol erfgoed groot is te noemen, is het evident dat het beleid tot behoud alle aandacht verdient.” Voorlichting en advies zijn zonder meer instrumenten om de stolp ‘in de benen’ te houden. De Boerderijenstichting Noord-Holland ‘Vrienden van de stolp’ heeft hierbij al langere tijd het voortouw genomen. “De unieke stolpboerderij is het waard volop aandacht te krijgen, als pronkjuweel en visitekaartje van de stad met zijn nieuwe ommelanden. Want zonder stolpen zou Alkmaar Alkmaar niet meer zijn.”
